Skrót przez czeski Śląsk i potem przejazd przez Słowację, bez historii. Tradycyjnie w dniu wyjazdu pogoda jest średnia, nawet trochę padało. Mniej tradycyjnie - zamiast cisnąć autobaną aż do Bratysławy część drogi pokonałem bocznymi drogami, aby dotrzeć do Komarna. Tam jedyny postój na zakupy i przekraczamy Dunaj nowym mostem (według google.maps miał być zamknięty, ale normalnie szło z niego skorzystać).
Na Węgrzech witają mnie moje ukochane słoneczniki! Uważam, że lato bez tych roślin straciłoby znacznie ze swego uroku
.
Tankuję na pierwszej (Putinowskiej) stacji, gdzie mam krótkie zwarcie z jakąś starą Niemrą, której strasznie się spieszy. Zaraz potem wpadam na autostradę. Autópálya M1 jest jedną z najstarszych u Madziarów, pierwsze odcinki otwarto w latach 70. ubiegłego wieku. To widać i czuć: nawierzchnia pozostawia sporo do życzenia, a przede wszystkim posiada jedynie dwa pasy, co przy ogromnym ruchu od strony Austrii powoduje, iż nieustannie jedziemy w tłumie i nawet na lewym pasie trudno osiągnąć prędkość większą niż 100 km/h.
Z autostrady zjeżdżam do Felcsút. Wioska, licząca niecałe dwa tysiące mieszkańców, położona czterdzieści kilometrów na zachód od Budapesztu. Typowa ulicówka, o której nikt by nigdy nie usłyszał, gdyby nie fakt, że swoje dzieciństwo spędzał w niej Victor Orban. Miejscowość jest przykładem, jak może wyglądać polityka, gdy całe państwo stanie się własnością jednego człowieka (bo nawet nie partii) i jego przydupasów. W 2014 roku otwarto w Felcsút nowoczesny stadion piłkarski Pancho Aréna wraz z imponującym zapleczem. Osobiście nie mam nic przeciwko budowie nowych obiektów sportowych, ale mówimy o kompleksie, który kosztował ponad sześćdziesiąt milionów euro, z tego większość pochodziła z funduszy publicznych, a część od różnych spółek mniej lub bardziej powiązanych z premierem. Ilość miejsc siedzących wynosi raz tyle, ilu obywateli pomieszkuje w wiosce (niecałe cztery tysiące), a średnia ilość widzów to mniej niż pięćset osób, głównie na trybunach VIP. A gdyby takie stadiony postawić w każdej mieścinie albo chociaż w każdym powiecie? W czym inne wioski są gorsze?
Trzeba przyznać, że sam stadion jest ładny, zaprojektował go sam Imre Makovecz, najsłynniejszy węgierski architekt ostatniego półwiecza. Grający na nim zespół Puskás Akadémia (legendarny Ferenc Puskás nie ma z nim nic wspólnego) w wyniku fuzji stał się najpierw drugoligowcem, a potem wdarł się do pierwszej ligi. To musi być dziwne uczucie występować w drużynie, której kibicuje garstka ludzi...
Stadion stanął w nieprzypadkowym miejscu, gdyż kilkanaście metrów od... domu rodzinnego Victora Orbana. Dosłownie! Biała, skromna, odnowiona chałupa oddzielona od sportowych murów jedynie ulicą. Swoją drogą to ciężko mi sobie wyobrazić rezydencję, do której na weekendy wpada Jarosław Kaczyński, a która nie jest nieustannie chroniona przez policję, służby i prywatną ochronę. W Felcsút nie było żywej duszy, można wręcz dobijać się do płotu.
Stadion to nie wszystko. Węgierski premier, jak wielu dużych chłopców, lubi również kolej i postanowił podarować taką swemu matecznikowi. W tym celu wykorzystał ślad nieczynnej linii, na której położono tory wąskotorówki. I tu także napiszę, że absolutnie jestem za rozbudową transportu kolejowego, ale diabeł jak zwykle tkwi w szczegółach! Wąskotorówka Felcsúti kisvasút liczy sobie sześć kilometrów i składają się na nią trzy stacje: przy stadionie, w wiosce oraz w sąsiednim Alcsútdoboz, skąd pochodził ojciec Orbana. Rząd uznał inwestycję za priorytetową w skali kraju i oprócz środków państwowych przekazał na nią dwa miliony euro z funduszy unijnych. Oficjalnie zakładano, że będzie ona nie tylko atrakcją turystyczną, ale posłuży również jako środek transportu dla okolicy i korzystać z niej będzie siedem tysięcy osób dziennie. W rzeczywistości obłożenie wynosi od 30 do 110 pasażerów na dzień, a przez wiele dni nie jeździ nią nikt, więc generuje nieustanne straty. Co prawda zapowiadano, że zostanie ona przedłużona do dworca w Bicske, gdzie można się przesiąść na pociągi do Budapesztu, ale na zapowiedziach się skończyło.
Oczywiście wąskotorówkę krytykuje węgierska opozycja, dostało się także Unii Europejskiej, która jak zwykle nie kontroluje, na co są wydawane przekazywane przez nią pieniądze (dziwnym przypadkiem politykom antyunijnym zupełnie nie przeszkadza korzystanie z unijnej, skażonej kasy
). Według złośliwych opinii linia służy jedynie jako dojazd na mecze i z powrotem, kiedy z pewnych powodów nie można skorzystać z samochodu.
Podjeżdżam pod odnowiony dworzec w Felcsút. Cisza, spokój, słyszę gdakanie kur z pobliskiego gospodarstwa. Na peronie działa lodziarnia, pod parasolem siedzi jeden znudzony facet. Zaglądam na rozkład, ale musiałbym spędzić tu zbyt dużo czasu, aby doczekać się przyjazdu pociągu.
Dodam, że premier planował jeszcze budowę w wiosce lotniska, ale z tego na razie nic nie wynikło.
Opuszczamy matecznik Orbana, przejeżdżamy nad M1, gdzie już zaczyna tworzyć się korek. To co będzie w Budapeszcie??
Na mapie mam zaznaczone ruiny w lesie tuż za autostradą. Parkuję na klepisku i uderzam między drzewa. Po kilku minutach wędrówki trafiam na marniejące resztki dawnej posiadłości astronoma-matematyka nazywającego się Károly Nagy. Przeniósł się on do Bicske tuż przed rewolucją węgierską, ale pomieszkał krótko, gdyż po upadku powstania emigrował. Pozostały po nim ruiny pałacu, obserwatorium oraz mauzoleum. Te ostatnie jest w najlepszym stanie, obserwatorium ledwo stoi, a pałacu nawet nie udało mi się w gąszczu znaleźć.
Po kilku kilometrach zajeżdżamy do miasteczka Zsámbék (niem. Schambek). Słynie one przede wszystkim z ruin romańsko-gotyckiego kościoła, należącego kiedyś do norbertanów.
Świątynię wzniesiono w XIII wieku. Przetrwała zawieruchy historii, przetrwała 145 lat okupacji tureckiej, ale w 1763 roku zniszczyło ją trzęsienie ziemi. Z jakiegoś powodu nie zdecydowano się na odbudowę, dodatkowo niemieccy osadnicy, przybyli w ten rejon po przegnaniu Turków, pozyskiwali z ruin kamień jako budulec do swoich gospodarstw.
Wejście na teren kościoła jest płatne, ale ponieważ wszystko doskonale widać zza płotu, więc ograniczamy się do obserwacji na odległość.
Pomnik samotnego czerwonoarmisty. Zgodnie z obecną modą dołożono do niego tabliczkę sugerującą, iż nie był Sowietą, ale Ukraińcem. Ciekawe, czy w ogóle takim się czuł, czy rodzina wie lepiej?
Zsámbék posiada więcej zabytków: pamiątką po Turkach są ruiny łaźni, służące dzisiaj jako fontanna. Kawałek dalej stoi barokowy kościół z obeliskiem Trianon.
Zsámbék to modelowy przykład niedużego, węgierskiego miasteczka: jakiś sklep, winiarnia, knajpa, trochę świętych figur i zmęczone upływem czasu budynki.
Wracamy na autostradę. Korek się rozwiązał, ale przed nami Budapeszt i wiem, że od pewnego czasu tworzą się gigantyczne zatory na wiecznie niedokończonej obwodnicy, a powodem jest remont mostu na Dunaju. Nie bardzo jest go jak minąć - objazd w kierunku północnym oznacza wizytę w samym centrum stolicy, a na południu najbliższa przeprawa nad rzeką oddalona jest o kilkadziesiąt kilometrów! Można tylko minimalizować straty czasowe, próbując objechać najbardziej zatłoczone odcinki.
Na razie na drodze panuje względny spokój, choć po wjeździe na obwodnicę widzę na wyświetlaczach informacje o korku. No dobra, ale w którym momencie on się zaczyna, gdzie zjechać? Oczywiście trafiłem na niego zaraz po minięciu zjazdu, dosłownie po dwustu metrach od miejsca, w którym mogłem opuścić obwodnicę! Gdyby zaczął się on ciut wcześniej, to udałoby mi się odbić, a tak... szlag!
Zauważam, że wokół mnie sama auta na zagranicznych blachach! W korku stoją tylko cudzoziemcy, Węgrzy wiedzieli, gdzie zjechać... No nic, trzeba zacisnąć zęby i zwieracze, bardzo powolutku posuwamy się do przodu.
Po siedmiu kilometrach i trzydziestu minutach docieram do kolejnego zjazdu i w ten sposób, chcąc nie chcąc, zaliczam teren zabudowany węgierskiej stolicy.
Boczne drogi, kilka rond, kilka świateł i w sumie po niecałej godzinie przekraczam w końcu Dunaj remontowanym mostem. A za nim jakby inny świat: ruch błyskawicznie się rozładowuje, chmury się kończą i robi się piękna pogoda.
Z M0 skręcam na krótką M31, a potem wbijam na M3 prowadzącą w kierunku wschodnim. Tutaj samochodów jest dziesięć razy mniej niż pod Budapesztem.
Co jakiś czas pojawiają się tablice informujące o parkingu lub stacji benzynowej, na większości z nich znajduje się czerwona nalepka z napisem "Not for transit".
Pierwszego września ubiegłego roku Orban przygotował dla swoich poddanych niespodziankę i de facto zamknął granice dla cudzoziemców. Przyjazd na Węgry stał się możliwy tylko w wyjątkowych sytuacjach, turystyka do nich nie należała. Gorzej niż za komuny. Oficjalny powód to oczywiście koronawirus, choć ten nie chciał się dostosować do życzeń premiera i nic sobie nie robił z zamkniętych granic, zaliczając kolejne fale i spadki. Jeśli ktoś w tym czasie chciał przejechać przez Węgry udając się do innego kraju, to mógł to zrobić korzystając jedynie z wybranych "korytarzy tranzytowych" i zatrzymywać się na kilku wyznaczonych stacjach oznaczonych nalepkami "For transit". Wypisz wymaluj jak w Niemieckiej Republice Demokratycznej, gdzie funkcjonowały "korytarze tranzytowe" pomiędzy RFN-em a Berlinem Zachodnim.
Pod koniec czerwca tego roku Orban znowu wszystkich zaskoczył i nie dość, że łaskawie otworzył granice, to jeszcze zniósł niemal wszystkie ograniczenia pandemiczne. Od państwa odgrodzonego od wszystkich pandemicznymi przepisami przeszedł do awangardy "powrotu do normalności". Czerwone nalepki jednak zostały. Może na wszelki wypadek na przyszłość? A może dla Ukraińców, ponieważ wjeżdżając od tamtej strony nadal obowiązują ograniczenia. W każdym razie masa turystów z Polski widząc ten czerwony kolor nadal była przekonana, że u Węgrów obowiązują jakieś "korytarze", w czym zresztą utwierdzała ich polska ambasada (nie wiem, czy to pokłosie dobrej zmiany, czy tam zawsze pracowali tacy niekompetentni ludzie?). W efekcie trudno było spotkać gdzieś na uboczu samochód na polskich blachach, nad czym bynajmniej nie ubolewałem
. Tak na marginesie to niektóre kible na parkingach nie nadawały się nie tylko nie dla tranzytu, ale dla nikogo, kto nie chciał się uświnić...
Połykamy kilometr za kilometrem, popołudnie stopniowo zmienia się w wieczór. Zmieniamy autostradę na M35, którą od niedawna można dojechać aż do granicy rumuńskiej. To już nie tak daleko, ale zostawimy sobie ją na jutro, gdyż dzisiaj czeka na nas Debreczyn.
Debreczyn jest drugim największym miastem na Węgrzech, lecz to nie ma znaczenia, gdyż dla Madziarów wszystko poza stolicą jest prowincją i wsią
. Wieczorny ruch uliczny bynajmniej wioski nie przypomina, choć akurat okolica naszego noclegu nie przytłacza ilością aut.
W pensjonacie przyjmuje nas starsza kobieta, która nie zna żadnego innego języka niż węgierski. Ba, nie zna nawet pojedynczych słów w innym języku (oczywiście na stronie rezerwacyjnej zapewniali, że znają angielski
). Międzynarodową mową ciała i dźwięków udaje nam się porozumieć, więc po szybkim wrzuceniu bagaży do pokoju można się udać do restauracji, znajdującej się na parterze budynku. Liczyłem na konsumpcję jakiegoś gulaszu albo czegoś podobnego, a musieliśmy się zadowolić fit-sałatką i eko-burgerem, bo taki profil obowiązywał w lokalu . Na szczęście piwo mieli węgierskie... Muszę jednak przyznać, że jedzenie smakowało i porządnie napełniło brzuchy.
Na główny plac miasta mamy niedaleko, grzechem byłoby nie skoczyć na wieczorny spacer. Miasto tętni życiem, po ulicach kręcą się wypite dziewczyny z balonikami i zaczepiają kierowców. A my korzystamy zatem z okazji i zaliczamy spelunkę.
Współczesny pomnik świętego Stefana oraz drzewa sadzone w donicach.
Niedzielny poranek wita ciepłem i słońcem, więc idę na samotną przechadzkę, przy okazji wypatrujac piekarni. Na pobliskim skrzyżowaniu fotografuję kościół ewangelicki. Widziałem go już kilka razy, kiedy przejeżdżałem przez miasto, gdyż sąsiednie drogi to przelotówki.
Rzędy niskich domków to ponoć dawna dzielnica biedoty. Są ciągle używane i pierwsze wrażenie po obserwacji mieszkańców było takie, że nadal nie weszli do klasy średniej.
Wysokie bloki, a zaraz potem zupełne przeciwieństwo.
Skryta w cieniu spelunka, w której raczyliśmy się wieczornym piwem. Mimo wczesnej pory już siedzą w niej tambylcy.
Wschodnie Węgry to bastion protestantów, a konkretnie kalwinów. Ten odłam chrześcijaństwa bywa uważany za najbardziej patriotyczny i narodowy, w przeciwieństwie do katolicyzmu, którego hierarchia przez całe stulecia świetnie dogadywała się z Habsburgami. Debreczyn stał się całkowicie protestancki w XVII wieku, nazywano go "kalwińskim Rzymem". Dziś ewangelikami jest około jednej trzeciej mieszkańców miasta, co może nie brzmi imponująco, ale Węgrzy są narodem znacznie bardziej sekularyzowanym niż Polacy (przynajmniej statystycznie). Ich duma to Wielki Kościół Ewangelicki stojący na głównym placu, największa świątynia protestancka w kraju.
Chciałem zajrzeć do środka, ale akurat odbywało się nabożeństwo, więc odpuściłem. Odwracam się do tyłu - pokryta rusztowaniami wieża starszego Małego Kościoła Ewangelickiego.
Obowiązkowy pomnik Kossutha (w okresie rewolucji węgierskiej Debreczyn przez krótki moment pełnił rolę stolicy kraju, po zajęciu Pesztu i Budy przez Austriaków).
Ładna fontanna "millenijna" z 2001 roku, ale co innego okazało się ważniejsze: w tle widać secesyjny hotel "Aranybika" ("Złoty byk"), najbardziej znany w mieście i jeden z najsłynniejszych na Węgrzech (choć tylko czterogwiazdkowy). Mniejsza z politykami i artystami, którzy spędzali w nim czas, ale to prawdopodobnie właśnie w nim ponad czterdzieści lat temu nocowali moi rodzice podczas podróży poślubnej!
Podobnie jak kiedyś w Szwecji, tak i tym razem wędruję po śladach rodzinnych historii. Mama i tata planowali wówczas odwiedzić Rumunię (kupili nawet leje), lecz z jakiś powodów do kraju Słońca Karpat nie dotarli.
Główny plac miasta - Kossuth tér - wydaje się jeszcze tkwić w oparach wieczoru i nocy. Ludzi prawie nie widać, a jedyny hałas wywołuje przejeżdżający z rzadka tramwaj. Jednym z nielicznych przechodniów był nieświeży facet, proszący o podanie godziny. Przy okazji przedstawił się jako Janos Bogas albo Bugaj (jeśli Bugaj, to może krewny mojego kumpla ze Śląska
)
Idę przejść się jeszcze kawałek pomiędzy rzędami zabytkowych budynków. W jednym z nich przebywał w 1714 roku Karol XII, wracający z Konstantynopola do rodzinnej Szwecji.
Nowe obiekty to chyba jakieś sądy.
Debreczyńskie chodniki i ulice są elegancko uzupełnione ścieżkami dla rowerzystów. Najwyraźniej Orban nie uznał cyklistów za część wrogiego lobby.
Z ciekawostek, które rzuciły mi się w oko: tzw. brama siedmiogrodzka (seklerska) jako wejście do pizzerii oraz mozaika blisko mego pensjonatu, umieszczona na ścianie uniwersyteckiego Wydziału Inżynierii.
Do końca Wielkiej Wojny Debreczyn leżał w centralnej części Węgier, potem nagle stał się miejscowością przygraniczną. Mogło być jeszcze gorzej, gdyż apetyty Rumunów (którzy wojnę na polach bitew przegrali sromotnie) sięgały dalej na zachód aż do Cisy, a w tej okolicy nawet dzisiejsze przedmieścia Debreczyna mogły już być podległe władzy Bukaresztu. Ostatecznie granicę wytyczono tak, że biegnie około trzydziestu kilometrów na wschód od miasta. Do przejścia prowadzi prosta droga z jedną większą mieściną - Vámospércs. A w niej modne, kolorowe parasole.
Przejście Nyírábrány/Valea lui Mihai jest z gatunku tych mniej obleganych, więc nie spędzimy na nim zbyt dużo czasu, konkretnie nieco ponad dziesięć minut. Byłoby jeszcze szybciej, gdyby nie nadgorliwość funkcjonariuszy: Węgier przeglądał dokładnie wszystkie dokumenty, tradycyjnie zajrzał do bagażnika, a Rumun zniknął z papierami na prawie pięć minut. Skandal.
Bylo jeszcze drugie ale nas ochrona przepedzila i wezwala policje...
