Schnaumberg czy Silesia? Jeszcze o górze, której nie ma

Gdzie jechać? Jak dojść? Co zobaczyć? O turystyce w Sudetach.
Awatar użytkownika
Hazmburk
stary wyga
Posty: 1158
Rejestracja: 19-11-2012 21:51

Schnaumberg czy Silesia? Jeszcze o górze, której nie ma

Postautor: Hazmburk » 23-05-2019 15:40

Ta góra pojawiła się niedawno w zagadkach: viewtopic.php?p=65760#p65760

Ale że niedawno natrafiłem na pewne ciekawe informacje dotyczące tego tematu (i może nie ostatnie), rozwinę jej wątek w tym miejscu.

Od kiedy tylko zainteresowałem się tą górką, ciekawiło mnie, skąd taka a nie inna nazwa wzgórza, skoro kamieniołomy Silesia leżą w pewnym oddaleniu od niego? Nazwa góry wydawała mi się dość młoda, można by przypuszczać, że wymyśliło ją wydawnictwo Plan z Jeleniej Góry. Wcześniej, na mapach PPWK-owskich góra ta w ogóle nie była nazywana.

Jednak wszystko wskazuje na to, że tym razem tak nie było. Góra Silesia jako hasło istnieje w 6. tomie "Słownika geografii turystycznej Sudetów" poświęconego Górom Kaczawskim, wydanego w 2000 roku. Pierwsze wydanie mapy Gór Kaczawskich Planu ukazało się rok wcześniej, tylko na tej mapie nie ma jeszcze góry o nazwie Silesia. Drugie wydanie mapy Planu wyszło dopiero 5 lat później, w 2004 roku.

Czyżby to autorzy "Słownika..." ją wymyślili? I tak, i nie. O tym, że Silesia to dużo starsza nazwa góry, dowiedziałem się, gdy w moje ręce wpadła publikacja "Zjawiska krasowe w Sudetach polskich" Mariana Puliny z 1977 r., wydana w ramach serii "Dokumentacja geograficzna" przez IGiPZ PAN i ZNiO.

Otóż góra Silesia pojawia się już tam w tekście kilka-kilkanaście razy. Wprawdzie podawana przez Pulinę wysokość tej góry jest taka sama jak w SGTS (570 m n.p.m.), jednak z opisów można wywnioskować, że chodzi o zupełnie inne wzniesienie - nie o północny wierzchołek w masywie Połomu (dawny Schnaumberg albo Schnaumrich), tylko... górę zwaną przed wojną Eisen-Berg (587 m n.p.m.) znajdującą się na północ od Skopca. Na przełęczy pomiędzy tą górą i Skopcem, przy starej drodze z Wojcieszowa na Przełęcz Komarnicką stało kiedyś schronisko/gospoda Kammerbergbaude (nieco tajemnicze schronisko w Górach Kaczawskich, którego nazwa bywała tłumaczona w polskiej literaturze nawet jako "Schronisko na Skopcu").

Obrazek

Ta góra rzeczywiście została splantowana (a właściwie "zjedzona" przez kamieniołom Silesia) i obecnie już nie istnieje.

I tak w opracowaniu M. Puliny czytamy na przykład na str. 20: "Północny stok Skopca, najwyższego wzniesienia Gór Kaczawskich (724 m n.p.m.), budują łupki krystaliczne. W dolnej części tego stoku na wysokości 440-560 m n.p.m. występuje niewielka wkładka marmurów i dolomitów (ryc. 4). Skały węglanowe zapadają bardzo stromo (ok. 70°) ku NE. Na skałach niekrasowych stok jest bardzo stromy i osiąga do 30° nachylenia. Natomiast na wychodniach skał węglanowych założone jest spłaszczenie podkreślone niewielkim wzniesieniem Silesia (570 m n.p.m.)".

Autor zamieszcza nawet przekrój przez półkę krasową z wzniesieniem Silesia i kamieniołomami Silesia:

Obrazek

Jest w tej publikacji też m.in. szkic Połomu, na którym pojawia się nazwa Łomy Winnickiego (nazwa używana do dzisiaj dla nieczynnych kamieniołomów na Schnaumbergu), ale żadnej Silesii tam nie ma.

A skąd Pulina wziął wysokość Silesii? Chyba ze Schnaumbergu, bo taka wartość (570 m n.p.m.) jest umieszczana przy tej górze na Messtischblattach, podczas gdy Eisen-Berg mierzył (gdy jeszcze istniał) 587 m n.p.m. i z żadnej znanej mi mapy nie da się określić wysokości na 570 m n.p.m. Potem namieszali autorzy "Słownika geografii turystycznej Sudetów", podając prawidłową wysokość, ale błędną lokalizację. Za SGTS błędnie umieszczona nazwa góry trafiła na mapy Planu. W samym "Słowniku..." co do lokalizacji góry są sprzeczności, bowiem w haśle "Silesia" jest opisana północna kulminacja w masywie Połomu, ale w haśle "Jaskinia Silesia" mamy następujący opis: "jaskinia położona w wyrobisku "Silesia" starej części d. kamieniołomu staropaleozoicznych wapieni krystalicznych. Znajduje się na wys. 520 m na pn. zboczu, splantowanego już wzniesienia, noszącego nazwę → Silesia".

Zatem gdy ktoś podąży za odsyłaczem do hasła "Silesia", dowie się, że góra leży w zupełnie innym miejscu, choć tam też "została splantowana"... :lol:

Pomieszanie z poplątaniem i jakby tego misz-maszu było mało, kontrowersje co do poprawności nazwy przynajmniej jednej z tych gór były też przed wojną. Jak zauważa Siegfried Beck, autor przewodników po Górach Kaczawskich, przedwojenna nazwa góry Eisenberg umieszczana na dawnych mapach była niewłaściwa. Według niego poprawnie góra powinna nazywać się Eichenberg. A więc nie "Żelazna Góra", tylko "Dębowa Góra". Chyba rzeczywiście bardziej pasowała nazwa wskazana przez S. Becka, jako że nigdy nie wydobywano tu rud żelaza ani innych metali, w przeciwieństwie do np. niedalekiej Eisen-Koppe nad Radzimowicami, zwanej obecnie Żeleźniakiem (664 m n.p.m.), w której zboczach do dzisiaj zachowały się liczne sztolnie, szyby i hałdy po dawnym górnictwie miedzi, arsenu, pirytu, żelaza, ołowiu, srebra itp. Z drugiej strony, nad Kaczorowem istniała jeszcze jedna "żelazna góra" (niem. Eisen-Berg, obecnie Żelazna lub Góra Bondarskiego; 534 m n.p.m.), w której chyba nigdy nie prowadzono żadnych prac wydobywczych.

Nazwa Eichen-Berg widnieje też na mapie Gór Kaczawskich wykonanej przez S. Becka i stanowiącej załącznik do przewodnika "Das Bober-Katzbach-Gebirge" wydanego w 1897 roku:

Obrazek

Natomiast jeśli chodzi o Schnaumberg, to w dwóch źródłach natknąłem się na jeszcze inną polską nazwę tej góry - Czarna Skała lub Czarny Kamień:
https://www.wojcieszow.pl/wp-content/up ... oza-oś.pdf
http://www.wojcieszownet.fora.pl/wszyst ... .html#1770

Nawet jeśli jest to lokalna nazwa używana przez miejscowych, to chyba bardziej zasługuje na umieszczenie na mapach turystycznych niż Silesia.

Turystom bardziej znany jest Biały Kamień znajdujący się u podnóża Miłka przy szosie nr 328.

Próbowałem przetłumaczyć nazwę Schnaumberg/Schnaumenberg/Schnaumrich, ale niespecjalnie udaje się wymyślić coś sensownego. "Schnaum", "Schnaumen" - co to może oznaczać? Wygląda mi to na jakiś nieużywany dialekt języka niemieckiego.

Jakby ktoś się pogubił, to jeszcze raz w skrócie.

Według tego, co udało mi się ustalić powyżej:
1. Silesia to polska nazwa góry nazywanej przed wojną Eisenberg (a poprawniej, według S. Becka, Eichenberg) znajdującej się na północ od Skopca. Góra ta już nie istnieje.
2. Schnaumberg (Schnaumenberg, Schnaumrich) to nazwa przedwojenna góry leżącej na północ od Połomu, która po wojnie oficjalnie nie doczekała się polskiej nazwy. Góra ta nadal istnieje.

No cóż, góry nie ma, przynajmniej nazwa się nie zmarnowała ;)

A na koniec kilka zdjęć ruin schroniska Kammerbergbaude, nad którego lokalizacją głowili się 20 lat temu autorzy "Słownika geografii turystycznej Sudetów" (w hasłach "Skopiec" i "Baraniec"), a które do dzisiaj są bardzo dobrze widoczne na przełączce pomiędzy Silesią (tą właściwą) i najwyższym szczytem Gór Kaczawskich (tym niewłaściwym). Już wpisanie w wyszukiwarkę nazwy Kammerbergbaude daje pewne pojęcie, jak mało jest na temat tego obiektu w powojennej literaturze. Przedwojennego zdjęcia też chyba nie widziałem. Teraz, przynajmniej przez jakiś czas, Google będzie pokazywać tylko moje :D

Obrazek
Obrazek
Obrazek
Obrazek
Obrazek
Obrazek
Obrazek

Stara droga na przełęczy oddzielającej Silesię od Skopca. Dawniej był to główny trakt łączący Wojcieszów z Komarnem przez Przełęcz Komarnicką. W latach 30. XX wieku wybudowano nową drogę biegnącą trochę wyżej północnymi stokami Skopca (prowadzi nią obecnie żółty szlak). Po prawej stronie, w lesie znajdują się ruiny gospody Kammerbergbaude:

Obrazek

Możliwe, że budynek został opuszczony już przed wojną. W późniejszych przewodnikach przy nazwie gospody umieszczano adnotację "ohne Wirtschaft" - bez usług. W 1936 roku obiekt znika z Messtischblattów, tak samo nie ma go na ostatnich niemieckich mapach turystycznych. Co było przyczyną upadku Kammerbergbaude? Odsunięcie głównego traktu z jednej strony czy wgryzający się w górę, coraz bardziej przybliżający się kamieniołom wapienia z drugiej? Może równocześnie jedno i drugie albo jeszcze coś innego?

Wróć do „Turystyka - pieszo i ogólnie”